Temat wdzięczny, przyjemny. Pokaże Wam co mocno stąpa po ziemi, co skacze po drzewach, co pełza.

Naukowcy ustalili, że Madagaskar jest wyspą od co najmniej 120 mln lat, natomiast wszystkie jego endemiczne gatunki pojawiły się około 60-20 mln lat temu. Coś tu nie pasuje, prawda? Skąd się wzięły zwierzaki Madagaskaru? Jak dotarły na wyspę oddzieloną od kontynentu afrykańskiego kanałem mozambickim? Przypłynęły?

Fotografie wykorzystane w tekście są mojego autorstwa (wyjątkiem jest fosa madagaskarska, której nie spotkałem, jej zdjęcia pochodzą ze strony dinoanimals.pl). Wykonałem je w miejscach naturalnego występowania opisywanych zwierząt. Wszystkie sfotografowane gatunki były na wolności.

Skąd się wzięły zwierzaki Madagaskaru?

Wyspa Madagaskar to dla biologów jedno z najbardziej niesamowitych miejsc na świecie. Aż 90 proc. występujących tam gatunków ssaków, gadów i płazów żyje tylko na tej wyspie. Najsłynniejsze z nich są oczywiście lemury. Zanim zaczniemy o nich rozprawiać należy ustalić skąd się wzięły.

Od blisko stu lat w rachubę wchodziły dwie hipotezy. Pierwsza zakłada, że przodkowie lemurów i innych niespotykanych nigdzie indziej mieszkańców wyspy porwały z Afryki burze i sztormy. Uwięzione na dryfujących kłodach i naturalnych matach z różnych roślin zwierzęta dopływały w końcu na Madagaskar, gdzie zaczęły ewoluować niezależnie od swoich krewniaków z kontynentu. Według drugiej hipotezy na jakiś czas wyspę połączył z Afryką most lądowy, którym afrykańskie zwierzęta przeszły na Madagaskar *

* korzystałem z materiałów zamieszczonych na stronie archeowiesci.pl

Wiecie co? Nienawidzę takich tematów. Z trudem przychodzi mi zrozumienie procesów zachodzących w ciągu kilkunastu, w porywach kilkuset ostatnich lat, a tutaj zostaje postawiony przed tematem dotyczącym 40 milionów lat.

Dwie teorie. Która mnie bardziej przekonuje? Chyba ta pierwsza. Obie mają jednak słabości. Hipoteza „burza – dryfowanie na wyspę z Afryki” jest mało prawdopodobna, gdyż prądy morskie mają kierunek południowo-zachodni, a więc odpychają od wyspy. W przypadku zaś mostu lądowego geolodzy nie znaleźli żadnych śladów jego istnienia. Poza tym gdyby istniał, na Madagaskar przeszłyby także duże zwierzęta. Tymczasem cała niezwykła lądowa fauna tej wyspy składa się z małych istot.

Wiem, że nic nie wiem. A jednak mamy zwycięzce. W 2010 roku Jason Ali, geolog z Uniwersytetu w Hong Kongu, i Matthew Huber, paleoklimatolog z Uniwersytetu Purdue w West Lafayette (Indiana, USA), postawili jednak na dryfowanie. Co się zmieniło? Mamy dowody? Okazuje się, że rozwiązanie zagadki było łatwiejsza niż nam się wydawało. Teoria o naturalnych tratwach pojawiła się w 1915 roku, potężne argumenty dodano w 2010 roku. Czy niecałe 100 lat to dużo na wyjaśnienie trudnego zagadnienia? Hmmm, jeżeli przyjmiemy, że rozpatrujemy temat sprzed 60 mln lat to jest to szalenie szybko. Cóż więc się zmieniło? Otóż pan Jason Ali usiadł do teorii o moście lądowym. Nie znalazł dowodów na jego istnienie. Naturalnie skierował swoje myśli ku tratwą napędzanych burzami i prądami morskimi. Postawił sobie jedno, ale to jedno bardzo proste pytanie: a może 60 mln lat temu prądy morskie, między Afryką, a Madagaskarem, były inne? Odpowiedzią zajął się pan Matthew Huber, który specjalizuje się w dawnych prądach morskich i dysponuje gigantyczną bazą danych z symulacji komputerowych dawnego klimatu i wpływających na niego prądów. Huber rozwiązał wieloletnią zagadkę w niecały dzień. Jego symulacje wykazały, że w czasie, w którym zdaniem paleontologów na Madagaskar dotarli przodkowie obecnych jego mieszkańców, prądy między wyspą a kontynentem płynęły na wschód. To oznacza, że kłody drzew i kępy roślinności z Afryki mogły całkiem szybko przebywać około 500 kilometrów dzielące Madagaskar od kontynentu. Dopiero po milionach lat przesunięcie obu lądów doprowadziło do zmiany kierunku prądów w dzielących je wodach.

Voila! Mamy to. Była burza, lemury wskoczyły na „tratwy” i o to są, na Madagaskarze.

Duże zwierzęta, charakterystyczne dla Afryki kontynentalnej, nie dały rady przypłynąć na tratwach z dwóch prozaicznych powodów: są za ciężkie i nie mają chwytnych kończyn – mają kopyta. Stąd brak dużych zwierząt kopytnych na Madagaskarze.

Zagadka rozwiązana.

Lemury.

Pierwsze skojarzenie ze słowem lemur? Król Julian! Przyznajmy to, żaden wstyd. Wiecie, że pierwsza część Madagaskaru została nakręcona w 2005 roku! Od 13 lat animowane lemury podbijają serca dzieciaków ( nie tylko). Moje pierwsze spotkanie, z tymi sympatycznymi zwierzakami, miało miejsce w opolskim ogrodzie zoologicznym. Mają tam zgrabną wyspę lemurów. Wchodzimy przez furtkę i możemy obcować z łobuzami. Podobały mi się, ale nadużyciem było stwierdzenie, że od razu wkradły się do czołówki moich ulubionych zwierzaków.

Czy wiemy jak wyglądają lemury? I tak, i nie. Wiemy jak wygląda lemur katta. Tak, to król Julian. Na Madagaskarze występuje jednak wiele gatunków (nie chce podawać liczby, bo waha się ona od 18 do 125!). Chciałbym żebyśmy dowiedzieli się o nich trochę więcej niż to, że są zabawne.

Zacznijmy od początku. Lemury to ssaki naczelne. Co to znaczy? Że mieszczą się w tej samej grupie ssaków co człowiek. Większość naczelnych zachowała nadrzewny tryb życia i co za tym idzie, przystosowanie do jego prowadzenia. W przypadku lemurów są to długie kończyny wyposażone w odpowiednio zbudowane dłonie i stopy. Cechą charakterystyczną są przeciwstawne kciuki.

Czasami podaje się ponad 100 gatunków lemurów, niektórzy twierdzą, że nie powinno się wykraczać poza 50. Lemury różnią się między sobą ubarwieniem, wielkością oraz stopniem rozwinięcia pewnych zdolności. Z jednej strony mamy lemury katta ( Julian), z drugiej lemury zwyczajnie szare, są i białe, brązowe, czarne, rude. Najmniejszy z żyjących to Microcebus berthae osiągający długość 92 milimetrów i wagę 30 gram. Największy z żyjących to indris oraz sifaka, które rosną do 92 centymetrów i ważą od 7 do 9 kilogramów. Jako ciekawostkę należy odnotować, że największy lemur w historii, Archaeoindris fontoynontii, mógł osiągać wagę około 200 kg. Jeśli chodzi o specjalne zdolności to należy wymienić: sezonowe magazynowanie tłuszczu, hipometabolizm, małe rozmiary grup, nieduża wielkość mózgu, aktywność zarówno w dzień w i nocy, określony sezon lęgowy. Najciekawsza zdolność to hibernacja. Co powiecie na hibernacje podczas zimy aby uderzyć z pełną mocą w lato? Głupie? Skąd! Nie pierwsi wpadliście na taki pomysł. Zajmują się nimi szanowani naukowcy. Serwis BBC News informuje, że dzięki badaniom lemurów być może uda się wydłużyć ludzkie życie. Tylko lemury, jako jedyne ssaki naczelne, potrafią spowolnić swoje procesy życiowe. Zdaniem specjalistów zdolność do hibernacji mogłaby przedłużyć ludzkie życie, a nawet umożliwić długotrwałe loty kosmiczne. Hibernujące lemury żyją do 10 lat dłużej od stale aktywnych krewniaków – nawet 30 lat. Udowodniono, że hibernują trzy gatunki lemurów z Madagaskaru. Dobre, co?

Życie społeczne, zachowanie, komunikacja, lokomocja etc. są determinowane przynależnością do konkretnego gatunku. Cechą wspólną jest żeńska dominacja oraz życie w grupie, zazwyczaj nie więcej niż 15 osobników.

Ustaliliśmy, że lemur do zwierzę sympatyczne, zgrabne, wdzięczne. Wydaje się, że matka natura również darzy go ciepłym uczuciem. Wyobraźcie sobie, że lemury mogą żyć około 30 lat. Niby nic, ale uwaga – bez oznak starzenia się i ze zdolnością do reprodukcji.

A co z zagrożeniem dla lemurów? Czy mają naturalnego wroga? Owszem. Fosa madagaskarska – największy drapieżnik Madagaskaru. Ciekawy to zwierz. Trochę kot, trochę lis. Środowisko fosy to drzewa, a przysmakiem lemury. W filmie Madagaskar fosy to czarne charaktery. Można je przedstawiać na dwa sposoby:

Lemury słusznie powinny się obawiać fosy, ale na Madagaskarze występuje jeszcze jeden drapieżnik – wspólny wróg lemurów i fosy. Niezwykle niebezpieczny gatunek, rozpanoszył się po całym świecie – homo sapiens. Cecha charakterystyczna? Mocno ekspansywne działania mające na celu poszerzenie swojego terytorium. Wylesianie Madagaskaru przez człowieka prowadzi do pozbawiania zwierząt ich naturalnych siedlisk. Niektórzy przedstawiciele gatunku człowiek wpadli na pomysł, że skoro zwierzęta Madagaskaru są tak niezwykłe to może będzie je sprzedawać. W ten sposób powstał dochodowy biznes polegający na nielegalnym handlu endemiczną florą i fauną Madagaskaru. Szerzej pisze o nim tu.

Zebu. Najbardziej szanowane zwierze Madagaskaru.

Zebu to bydło. Nie byle jakie – bydło karłowate. Cechą charakterystyczną jest garb mięśniowo – tłuszczowy położony w okolicy kłębu. Nie wiem czy istnieje takie określenie, ale znaczenie zebu dla Madagaskaru najlepiej wytłumaczyć nazywając je zwierzem użytkowym. W czym zebu pomaga Malgaszom? Goni po polach ubijając ziemie zalaną wodą na jednolite błoto, w którym można posadzić ryż. Doskonale sprawdza się, jako zwierzę pociągowe i środek lokomocji. Tradycyjne wozy nazywa się tu sarety.

Zebu to cenne pożywienie. Uprawia się przede wszystkim rasy mięsne. Pozyskuje się mleko, ale jest go na tyle mało, że na Madagaskarze wciąż występuje jego deficyt.

Zebu to także twarda waluta. Na Madagaskarze majętność określa się nie na podstawie wyglądu czy ilości pieniędzy na koncie w banku, ale na ilości zebu. Koszt dorodnej sztuki, w zależności od regionu, to około 1500 – 2000 zł. Jeżeli masz stado 100 zebu to niewątpliwie jesteś bogaty. Kto na Madagaskarze ma dużo bydła, ten ma władzę i szacunek. A że trzy czwarte społeczeństwa zarabia mniej niż dolara dziennie, chętnych do jego rabunku nie brakuje. Na południu Madagaskaru można mówić wręcz o wojnach o bydło.

Zebu jest niezbędne do zawarcia małżeństwa. Kiedy młodzieniec znajdzie wybrankę swego serca to wybiera się do niej z rodzicami. Spotkania zaczyna się od zwyczajowego pytania: czy masz zebu? Jeśli nie masz to rozmowa uznawana jest za zakończoną. Jeśli odpowiesz twierdzącą to drugie pytanie jest równie istotne: ile masz zebu? Jeżeli masz jedno to musisz się bardziej postarać. Poważna rozmowa zaczyna się od trzech sztuk. Zawieranie małżeństwa na Madagaskarze wymaga posiadania bydła. Ceremonia zaślubin trwa trzy dni. Pierwszego dnia młodzi bawią się ze swoimi rodzinami. Drugiego bawią się wszyscy. Trzeciego dnia bawią się młodzi. Pan młody musi zatem poświęcić co najmniej dwa zebu. Jedno dla rodziców swojej wybranki, jedno na wesele. Dobrze, żeby chociaż jedno zostało. Przez rok piecze nad nim będzie miała małżonka. W tym okresie złe traktowanie przez męża oznacza opuszczenie go przez żonę wraz z zebu.

Istnieją na Madagaskarze wioski, w których nadal praktykuje się zwyczaj w myśl, którego kiedy umiera pasterz stada to trzeba zabić wszystkie jego zebu. Trzeba je oprawić i zjeść. Dopiero wtedy można pochować pasterza. Wyobraźcie sobie, że pasterz ma 100 zebu.

Kameleon, gekon, iguana.

To część dotycząca tego co pełza. Udało mi się spotkać mnóstwo gekonów, trochę iguan, kilka kameleonów. Myślę, że najbardziej polubiłem się z kameleonami. Opowiedzmy o nich.

Kameleon to jaszczurka zamieszkująca przede wszystkim lasy Afryki oraz Madagaskar. Poluje głównie na owady, ale nie gardzi swoimi mniejszymi kolegami i gryzoniami. Cechą charakterystyczna jest oczywiście umiejetność zmiany barwy skóry. Dla postronnego obserwatora fascynujące zjawisko, dla kameleona jedyna możliwość obrony przed niebezpieczeństwem. Kameleon jest wyjątkowo niezdarny. Muszę przyznać, że bawią mnie jego ruchy i chęć szybkiego przemieszczania się. Matka natury postanowiła jednak inaczej – nie będziesz biegał, będziesz się kamuflował. Błędnie zakładamy, że kameleon postawiony na czymś w kolorze różowym po sekundzie stanie się różowy. Nie dostosowuje się on do barwy otoczenia. Kolor skóry zmienia się wraz ze zmianą stanu fizycznego i emocjonalnego. Zdolność kameleona do zabawy kolorami polega raczej na przyjmowaniu różnych odcieni tej samej barwy. Zagrożony kameleon zmienia barwę, spłaszcza ciało, próbuje się ukryć, nieruchomieje. Zmiana koloru jest także formą komunikacji z innymi osobnikami.

Kameleon poluje językiem. Jest on pokryty lepkim śluzem, co w połączeniu z jego długością, zazwyczaj równą długości kameleona, stanowi doskonałą broń. Kameleony są cierpliwe – nie biegają za swoja ofiarą, czekają aż sama przyjdzie.

Madagaskar to doskonałe miejsce na obserwacje kameleonów. To tutaj, w 2012 roku, odkryto najmniejszy gatunek kameleona – Brookesia micra. Udało mi się go spotkać. Szacuje się, że gatunek ten nie przekracza 30 mm.

Wiecie, że gekonów jest około 1000 gatunków? Duża rodzinka. Na Madagaskarze spotykamy je na każdym kroku. Gekony lubią ciepło, więc występują tam gdzie to ciepło jest (też bym tak chciał). Najbardziej charakterystyczną cechą gekonów jest budowa ich kończyn. Spłaszczone palce, wyposażone w mikroskopijne wyrostki skórne, zapewniają doskonałą przyczepność do wszystkich powierzchni. Gekony są drapieżnikami. Zajmują się, nieznośnymi dla człowieka, owadami. Należy pamietać, że obecność gekona w pokoju hotelowym to błogosławieństwo, a nie zaniedbanie personelu. Gekon to bardzo pożyteczny zwierzak, proszę to zapamiętać.

Za każdym razem kiedy wrzuciłem na insta story jakieś zdjęcie gekona dostawałem wiadomość od brata: Ty, gościu, bierz go. Od kilku lat brat hoduje gekona. Nie sądziłem, że będzie mi dane spotkać gekona w jego naturalny środowisku.

Wykonanie poniższych zdjeć zabrało mi sporo czasu i niezbędnej w pracy pilota, cierpliwości.