Jako pilot wycieczek zwiedzam całe mnóstwo kościołów. Człowiek się znieczula. Ciekawość krzepnie. Są jednak momenty, gdy człowiek się zatrzymuje i karmi oczy wyjątkowym widokiem. 

Niewiele jest takich sytuacji, ale jednej z nich miałem okazję doświadczyć ostatnio. Podczas podróży po Cyprze dotarłem do miasta położonego na północy, po stronie okupowanej przez Turcję – Famagusta. W przeszłości szalenie ważny ośrodek miejski. Obecnie to zaledwie chaotycznie zabudowany obszar wokół historycznego centrum zamkniętego w imponujących murach miejskich. Zostały one wzniesione aby uchronić miasto przed atakiem zarówno ze strony morza, jak i lądu. W 1570 roku zostały sforsowane przez armie turecką. Cypr na ponad 300 lat przeszedł we władanie Turków. Kościoły katolickie zostały przekształcone w meczety.

Katedra św. Mikołaja

Budowę świątyni rozpoczęto w 1298 r.. Prace budowlane trwały ponad 100 lat. Szacuje się, że ich koniec nastąpił około 1400 r.. Katedra w Famaguście została zaprojektowana na wzór katedry w Reims, a jej architekcie zostali sprowadzeni z Francji. Dlaczego? Otóż w tym czasie Cyprem rządziła francuska dynastia Lusignanów. No dobra, ale skąd francuska dynasta na Cyprze, jak to się stało? W czasie wypraw krzyżowych wyspę opanował Ryszard Lwie Serce. Nie wiedział co zrobić ze zdobyczą, więc odsprzedał ją templariuszom. Nowi właściciele chcieli się szybko odbić, więc nałożyli na mieszkańców dotkliwe podatki. Łatwo przewidzieć następstwa tego posunięcia. W wyniku buntu mieszkańcy wypędzili zakonników. W 1192 r. wyspę nabył były król Jerozolimy Gwidon de Lusignan.

Katedra była miejscem koronacji królów Cypru. W 1472 r. odbył się niej ślub przedstawicielki majętnej, weneckiej rodziny – Katarzyny Cornaro z królem Jakubem II. Nie byłoby w tym nic wyjątkowego gdyby nie następstwa tego wydarzenia. Rok po ślubie Jakub II zmarł. Owdowiała Katarzyna znalazła się w centrum walk o tron. Pod presją weneckich kupców i swojego brata Katarzyna Cornaro abdykowała. Królestwo Cypru stało się kolonią Republiki Weneckiej. Aby chronić miasto Famagusta nowi włodarze wybudowali poważne mury. Nie wytrzymały one pierwszego sprawdzianu. Padły pod naporem armii tureckiej. Był rok 1570.

 

Meczet Mustafy Lali Paszy

W czasie osmańskiego podboju wyspy w 1571 r. uszkodzeniu uległy wieże katedry. Ocalała jedynie rozeta nad portalem wejściowym. Przed katedrą został stracony dowódca weneckiej obrony miasta – Marcantonio Bragadin.

Zaledwie dwa lata po inwazji katedrę przekształcono w meczet. Usunięto posągi, freski, witraże. Zbudowano minaret i mihrab. Wnętrze wyłożono dywanami, a umieszczone pod posadzką grobowce opróżniono. Początkowo używaną nazwę meczet Ayasofya zmieniono na meczet Mustafy Lali Paszy, który zdobył dla Osmanów miasto.

Muzułmanie zabrali nam kościół

Zanim ktokolwiek zacznie wojować takim hasłem niech spojrzy na fakty. Budowa kościoła rozpoczęła się w 1298 r., konsekracja nastąpiła w 1328 r., ale koniec budowy to prawdopodobnie 1400 r. Co z tego wynika? Budynek pełnił funkcję katedry katolickiej 170 do 250 lat. Tymczasem jako meczet służy 449 lat. Wydaje się, że takie proste zestawienie powinno uciąć dyskusję.

Nawet gdyby tak nie było to jako historyk muszę okazać ogromny szacunek i obiektywność dla mojej dziedziny. Jaki mamy wpływ na historię Cypru? Żaden. Pozostaje nam ją zgłębić i przyjąć taką jaka jest.

Turyści, których oprowadzałem po części tureckiej nie kryli swojego oburzenia. Poczułem bezradność kiedy lokalna przewodniczka stanęła przed fasadą meczetu Mustafy Lali Paszy i wygłosiła płomienne przemówienie: panie i panowie, stoimy przed katolicką katedrą, która została zamieniona w meczet. Otóż nie! Stoimy przed meczetem Mustafy Lali Paszy, który pierwotnie został wzniesiony jako katedra katolicka.

W jedynej podzielonej stolicy świata – Nikozji, sytuacja okazała się jeszcze trudniejsza do zrozumienia. Po kontroli paszportowej weszliśmy do tureckiej (lub jak to podkreślała nasza przewodniczka – okupowanej) strefy. Od razu pojawiły się komentarze: panie Bartku, jakbyśmy się przenieśli do innego świata, niech Pan spojrzy. W takim przekonaniu turystów utwierdzała przewodniczka pokazując nieuprzątnięte śmieci na ulicy. Blisko strefy buforowej znajduje się kolejny kościół zamieniony w meczet. Był katedrą Nikozji. Stajemy przed wejściem. Trwa pora modlitw. Nieopodal naszej grupy mężczyzni dokonują ablucji. Przewodniczka zaczyna: oto stara katolicka katedra, no widzicie Państwo jak to teraz wygląda.

Dlaczego brakuje nam szacunku? Tureckiej kawy się napijemy, ale o fakcie, że robimy to w muzułmańskim kraju zapominamy. Brudasy, ale kawę mają dobrą – wielokrotnie można usłyszeń wśród Polaków podróżujących do Turcji. Nie oceniajmy wszystkich naszą miarą. Czy Bóg katolicki jest lepszy niż Allah? Czy Bóg istnieje?